آبرفت چیست؟ فواید خاک آبرفتی چیست؟
آبرفت چیست؟ فواید خاک آبرفتی چیست؟ کلمه آبرفت (alluvium) به معنای خاک شنی است که توسط رودخانه ها حمل می شود. دشت های آبرفتی اغلب در کشورهایی با رودخانه های فراوان یافت می شود.
ما در این مقاله شما را به تفصیل در این مورد که آبرفت چیست، کجاها تشکیل می‌شود و سایر سوالات آشنا خواهیم کرد. برای پاسخ به سوالات مختلف در زمینه دشت‌های آبرفتی ادامه مطلب را مطالعه کنید.
فهرست مطالب این صفحه
آبرفت چیست؟ فواید خاک آبرفتی چیست؟
آبرفت اصطلاحی است که برای توصیف رسوبات ته نشین شده توسط رودخانه ها استفاده می شود. رودخانه ها به طور مداوم رسوب حمل می کنند که اغلب در نتیجه فرسایش است. بیشتر این مواد در قسمت‌هایی از رودخانه جمع‌آوری می‌شوند که آب بسیار سریع حرکت می‌کند و قدرت بیشتری دارد.
یک رودخانه می‌تواند گل و لای را در هر نقطه از مسیر خود رسوب کند، اما این رسوبات معمولا در مناطقی متمرکز می‌شوند که جریان آب کند می‌شود. البته رسوب با جریان آب جایگزین و دچار هوازدگی می‌شود تا زمانی که قوامی سست و تقریباً گل مانند پیدا کند.
این گل و لای رسوبی معمولاً در جایی یافت می شود که رودخانه ها وارد دریاچه ها می شوند و از سنگ های رودخانه سرریز می شوند و دشت های آبرفتی را تشکیل می دهند.
به طور کلی این رسوبات به دلیل تجمع ذراتی مانند رس، ماسه و در نتیجه کاهش جریان آب در مکان های مناسب به وجود می آیند. آبرفت ها نیز دریاچه های کوچکی به نام «دریاچه های آبرفتی» تشکیل می دهند. دریاچه هایی که از مواد رسوبی در دلتای رودخانه تشکیل شده اند «دریاچه های دلتا» نامیده می شوند.
دسته بندی آبرفت ها
آبرفت‌ها به دو دسته قدیم و جدید تقسیم می‌شوند:
آبرفت های قدیمی آبرفت هایی هستند که در زمین های حاصلخیز نزدیک رودخانه ها ایجاد می شوند و با بالا آمدن رودخانه زیر آب نمی روند این مکان ها برای زندگی انسان ها در آنجا مناسب است. از سوی دیگر آبرفت جدید همان آبرفتی است که هنوز در حال شکل گیری است و گهگاه سیل می زند.
بیشتر بخوانید: آموزش و درک بهتر چرخه آب طبیعی
فواید خاک آبرفتی چیست؟
خاک حاصلخیز آبرفت ها از نظر تاریخی برای توسعه و زندگی مردم مهم بوده است. به عنوان مثال دشت های حاصلخیز رود نیل به مصریان باستان اجازه می داد تا محصولات خود را رشد داده و برداشت کنند، که نقش مهمی در رشد تمدن آنها داشت.
امروزه گل و لای هنوز نقش مهمی در کشاورزی دارد به عنوان مثال، مناطق مختلف هند سرشار از رسوب هستند. از جمله دره برهماپوترا، پنجاب، بنگال غربی و مناطق ساحلی. خاک غنی از مواد مغذی در رسوبات آبرفتی این مناطق برای کشت محصولاتی مانند برنج، گندم، نیشکر و حبوبات عالی است.
برخی از پربارترین رسوبات آبرفت‌های جهان در اطراف رودخانه هوانگ، رود نیل، رود گنگ و رودخانه می‌سی سی پی یافت می‌شوند. مشخص است که رسوبات آبرفتی نیز به مرور زمان وارد دریاچه‌های کوچک می‌شوند و در نتیجه یک منطقه جغرافیایی به نام دشت‌های حاصلخیز به وجود می‌آید. همچنین رسوبات آبرفت‌های به جا مانده از ذوب یخچال‌های طبیعی به عنوان سنگ‌های یخچالی شناخته می‌شوند.
علاوه بر مواد مغذی که قبلا ذکر شد رسوبات آبرفتی را می توان از مواد معدنی و کانه های با ارزش نیز تشکیل داد. هنگامی که طلا، پلاتین یا سایر فلزات و سنگ های گرانبها در مناطق آبرفتی یافت می شود، به آن ذخایر پلاسر می گویند.
از آنجایی که رودخانه‌ها آبرفت دارند یک فرآیند جداسازی گرانشی انجام می‌شود که به این مواد معدنی ارزشمند و متراکم اجازه می‌دهد در نقاط خاصی رسوب کنند.
رسوبات محلی بیشتر در پایه آبشارها یا در امتداد پیچ رودخانه ها یافت می شود در این مناطق سرعت آب تا حدودی کاهش می یابد و این فلزات و سنگ ها آزاد می شوند استخراج رسوبات پلاسر به استخراج پلاسر معروف است که به دو روش حفاری باز و سطحی قابل انجام است. استخراج پلاسر رایج ترین فعالیت معدنی برای استخراج طلا است.
معرفی معروف ترین دشت های دنیا که از آبرفت ها تشکیل شده اند
1.دلتای بنگال
دلتای بنگال که به نام‌های دلتای گنگ، دلتای سبز، دلتای ساندربان یا دلتای برهماپوترا نیز شناخته می‌شود، در آسیا واقع شده است جایی که رودخانه‌های گنگ و برهماپوترا به خلیج بنگال می‌ریزند. دلتای بنگال در اوایل دوره کرتاسه یا گل سفید (حدود 145.5 تا 65 میلیون سال پیش) توسط رسوبات آبرفتی و دلتایی رودخانه های گنگ و برهماپوترا شکل گرفت.
این دلتا درست بالای خلیج بنگال قرار دارد. جغرافیای فیزیکی بنگلادش بسیار متنوع است و دارای منطقه ای است که با دو ویژگی متمایز مشخص می شود: یک دشت دلتا وسیع که در معرض سیل های مکرر قرار دارد و یک منطقه تپه کوچک که توسط رودخانه های پر جریان احاطه شده است.
بنگال بزرگترین دلتای آسیا و پرجمعیت ترین دلتای جهان است که تقریباً 100.000 کیلومتر مربع از بنگلادش و بنگال غربی هند را پوشش می دهد با وجود سیل های ناشی از بادهای موسمی جریان های سنگین و طوفان های استوایی، بسیاری از مردم این کشور برای بقا به دلتا وابسته هستند و 156 میلیون نفر در آن زندگی می کنند.
2. دشت بین النهرین
دشت بین النهرین که به نام بین النهرین نیز شناخته می شود، منطقه ای جغرافیایی بین رودهای دجله و فرات است و قسمت اعظم آن در عراق کنونی وجود دارد. این دو رودخانه که از کوه های توروس در ترکیه سرچشمه می گیرند، در منطقه القرنه عراق به هم می رسند. امروزه شط العرب نامیده می شود.
این منطقه بر خلاف نام بین النهرین ارتباطی با محل تلاقی این دو رود ندارد. به طور کلی به منطقه ای اطلاق می شود که رودهای دجله و فرات، نهرها و شاخه های آنها در آن جریان دارند.
شط العرب یا بین النهرین از شرق عراق تا مرز ایران امتداد دارد و به مرز آبی ایران و عراق معروف است. دیدار شط العرب در شهرستان خرمشهر با رودخانه کارون و تشکیل اروند رود. اروند رود در مسیر آن جریان دارد و در نهایت به خلیج فارس می ریزد.
3. دشت سیبری
دشت سیبری که حاصل رسوبات حاصل از آبرفت رودخانه هایی مانند ینیسی، اوب، ایرتیش و لنا است در شمال آسیا قرار دارد. کل سیبری غربی، از کوه های اورال در غرب تا فلات مرکزی سیبری در شرق را اشغال می کند.
از شمال به دریای کارا از جنوب به ارتفاعات قزاقستان، و از جنوب شرقی به دشت سیبری غربی که به تدریج گسترش می یابد محدود می شود و جای خود را به آلتای، سالیر، کوزنتسک آلتای و کوه شوریا می دهد.
این دشت شکل ذوزنقه ای دارد که به سمت شمال باریک می شود: فاصله از مرز جنوبی آن به شمال حدود 2500 کیلومتر، عرض آن از 800 تا 1900 کیلومتر و مساحت آن تنها کمی کمتر از 3 میلیون کیلومتر مربع است.
دشت سیبری غربی مسکونی ترین و توسعه یافته ترین قسمت سیبری (به ویژه در جنوب) است که 16 درصد از خاک روسیه را اشغال می کند. این دشت پست ترین و هموارترین نقطه روسیه است و کمی به سمت شمال شیب دارد.
4. جلگه چین
دو رودخانه بزرگ زرد و یانگ تسه به ترتیب از شمال و جنوب چین می گذرند. قسمت اعظم چین پروپر متعلق به دشت چین است و حاصل جریان آبرفتی این دو رودخانه است. هر دوی این رودخانه ها از غرب دور، در فلات تبت سرچشمه می گیرند.
قسمت شمالی چین با وجود دشت آبرفتی در کنار رود زرد به دلیل وجود خاک مناسب و غنی برای کشاورزی مناسب است دشت آبرفتی در قسمت جنوبی توسط رودخانه یانگ تسه که به نام جنوب چین نیز شناخته می شود تخلیه می شود.
این قسمت نسبت به شمال چین تپه های بیشتری دارد و هوای گرمتر و مرطوب تری دارد. رودخانه زرد مهم ترین رودخانه چین است و به دلیل اینکه تنها منبع تامین آب شمال چین است رودخانه مادر محسوب می شود.
سخن پایانی:
آبرفت ها عمدتاً توسط رودخانه هایی که در دشت های سیلابی، دلتاها و مناطق زهکشی جریان دارند به دریاچه ها یا اقیانوس ها رسوب می کنند. خاک این مناطق مخلوطی از ذرات ماسه، سیلت، رس و ماسه به همراه مواد آلی است. به همین دلیل خاک های آبرفتی سرشار از مواد مغذی مانند پتاس هستند و به همین دلیل برای کشاورزی بسیار مفید هستند.
